Честа забуна е дека сите слики кои се работени директно на ѕид се фрески. И неправда би рекле, бидејќи фреско-сликарството е всушност многу повеќе од сликање на ѕид. Тоа ќе го сфатите и сами кога ќе прочитате за специфичниот процес на настанување на овие дела кој многу бара но кој е и заслужен за нивната трајност. Во еден од претходните текстови пишувавме за платната за сликање, како да изберете идеално платно и како да извршите подготовка на платната, но како што ќе заклучите, сликарството е уметност каде во зависност од подлогата на која се работи, техниките се разликуваат во многу нешта.
Поимот “фреска“ потекнува од италијанскиот збор “affesco“ што преведено на нашиот јазик би значело свежо или влажно, а се однесува на свеж малтер кој е главната специфичност на фрескописот. Техниката е создадена, практично, уште во праисторијата, а повторно е оживеана со италијанската ренесанса како најпогоден додаток на монументалните градби изградени во XIV век, особено во Фиренца. Причината зошто оваа техника била заживена е тоа што релативно брзо можеле да се насликаат големи површини на ѕидовите и тоа прилично ефтино во однос на другите техники на монументално сликарство, како што се мозаиците.
Mikelanđelo Buonaroti - "Stvaranje Adama" (1508. - 1512.)
deo plafona Sistinske kapele
Својата трајност фреските ја должат на хемијата која се јавува помеѓу свежиот малтер, боите и воздухот. Во овој случај врзивно средство е кречот (вар) од фреско малтерот кој во допир со воздухот се затегнува (преминува од калциум хидроксид во калциум карбонат) и ако преку него е нанесена растворена боја додека сеуште е мокар, тој со сушењето во себе ги заробува пигментите од бојата и така се создава силен и хемиски стабилен обоен слој.
Како се подготвува површината за сликање на фрески
Со оглед на тоа дека се очекува насликана фреска да биде речиси вечна, битно е ѕидот на кој се работи да биде потполно здрав - без влага која би можела да избие на површината или нестабилни цигли кои би можеле да се поместат и да предизвикаат пукање на малтерот. Дури после градежни интервенции, доколку се потребни, следи планирање на фреските и нанесување на фреско малтер.
Малтерот обично се нанесува во три слоја, а го сочинува смеса од гасена вар и песок. Важно е да се почитуваат правилата по кои се поставува за подлогата да биде стабилна и добро да се “сврзе“ за самиот ѕид. Првиот слој на малтерот се подготвува со песок со покрупни зрна и вар во однос 3:1 и на ѕидот се поставува со груби и нерамни премази за подобро да се поврзе вториот слој на него. Наредниот слој “arrico“ се нанесува пола час од сушењето на првиот во размер 2:1 - два дела ситен песок и еден дел вар.
Првиот подготвителен цртеж се врши преку вториот слој од малтер и е само водич за сликарот за планирање на понатамошната работа и време. Постојат повеќе начини на кои цртежот може да се нанесе, вообичаено е со помош на прав од креда или јаглен и кафеаво-црвена боја. Понекогаш кај фреските чиј последен обоен слој е излупен може да се види делумно овој цртеж, можеби сте имале прилика да забележите.
Последниот слој од фреско малтерот се подготвува во размер 1:1 и не се нанесува на целата површина туку само онолку колку се може да се наслика во период од 5-6 часа или еден ден колку што малтерот ќе остане влажен и отворен за работа. Овој последен слој е најтенок, треба да содржи најфин песок и да биде добро полиран.
Како се сликаат фрески?
Боите се раствараат со вода или варово млеко и такви со четка се нанесуваат преку влажниот малтер после пола до еден час од поставувањето. Малтерот ги впива во себе, а варот ги сврзува во процесот на сушење и зацврстување. Сите пигменти не се однесуваат добро во оваа техника и сликарите мора да внимаваат во врска со тоа, одредени пигменти ќе реагираат на воздухот и со тек на времето ќе ја променат бојата.
Поради кратките отворени фази на малтерот фреската мора да се работи брзо и добро да се планира. Се слика исклучиво одозгора на долу поради слевањето на боите, а поголемите делови како небото, најдобро е да се работат во еден здив бидејќи останува прашањето дали ќе можете и утре да успеете да ја измешате потполно истата нијанса на боите како денес.
Кога малтерот ќе почне да белее и да ја губи својата моќ на апсорбирање, на него повеќе нема да можете да сликате со фреско техниката, но можат да се направат додатни интервенции во техниката “al secco“ ( сликање на сув малтер), каде како врзивно средство за боите се користи казеин. Често деталите на лицата се работени со оваа техника, а сината боја на небото е, на пример, понекогаш додавана преку црвената баш на овој начин. Ако видите фреска со лице без детали или црвено небо, знајте дека тое е фреска која со тек на времето го има изгубено слојот на бојата кој е работен во "secco" техниката.
Значи, многу фактори влијаат на квалитетот на фреската и процесот на сликање - материјалот од кој ѕидот е изграден, количината на влага во ѕидовите, квалитетот на суровините за малтер и начинот на кој се нанесува, па и временските прилики. Затоа овој занает е толку ценет. Фрескописецот мора да биде талентиран, искусен, брз а и комплетно подготвен бидејќи високите ѕидови и тавани бараат сликање во прилично незгодни положби.
